İzmir Ahşap Ev Yapımı
Ahşap ev son yıllarda konfor ve doğa sıcaklığı ile buluşmak isteyenlerin tercihi. İzmir Ahşap Ev sağlıklı ve doğal yapısı ile yerini almaya başlamıştır. Kent yaşamından bunalan ve kaçış yerleri arayan insanlar artık daha doğal ortamların içerisinde alternatif yaşam binaları tercih etmektedirler. Ahşap evler veya bungolo evler talep gören alternatifler olarak dikkati çekmektedir.
İzmir Ahşap Ev Yapımı Gelişim Tarihçesi
Ahşap insanlığın barınak inşa etmeye başladığı ilk dönemlerden itibaren doğallık,
ulaşılabilirlik, işlenebilirlik ve dayanıklılık gibi birçok özelliği nedeniyle ev
inşasında çokça tercih edilen bir yapı malzemesi olmuştur. Aynı zamanda sağlıklı,
ekonomik ve sürdürülebilir olma gibi niteliklere sahip olan ahşap tarih boyunca ham
maddeye ulaşımın kolay olduğu ülkelerde yaygın bir şekilde kullanılmıştır. Türkiye
de bu bölgelere örnek olarak zikredilebilir. İzmir Ahşap Ev ihtiyacınız var ve doğru firmayı arıyorsunuz. Daha önce aynı coğrafyada hüküm
sürmüş olan Selçuklu ve Osmanlı gibi medeniyetlerde de ahşap malzemeye
ulaşılabilen bölgelerde, konut mimarisinde ahşap yapıların tercih edilmesi bu
bağlamda değerlendirilebilir. Bilindiği üzere İstanbul başta olmak üzere, Safranbolu
ve Saraybosna gibi birçok şehir Osmanlı döneminde çoğunlukla ahşap evlerle inşa
edilmiştir.Ahşap Ev Ne Zaman İhtiyaç Oldu
Coğrafi olanak ve tarihi birikimine rağmen endüstrileşme ve sınai kalkınma
sürecinde Türkiye, ev inşasında ahşabı büyük oranda terk etmiş ve betonarme yapım
sistemine yönelmiştir. Öyle ki, Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) hazırladığı
yapı izin istatistikleri raporunda yer alan verilere göre 2010 yılında Türkiye’de ahşap
taşıyıcı sistemle inşa edilmiş evlerin toplam inşa edilen evlere oranı % 0,05 gibi son
derece düşük bir orandır (TÜİK, 2011). İzmir Ahşap Ev farklı konsept
Türkiye’de ahşap evin yaygınlaştırılması ve bu oranların iyileştirilmesine yönelik
akademik literatürde nitelikli çalışmalar görmek mümkünse de sayıları oldukça azdır.
Örneğin, Erkan Avlar’ın “Türkiye’deki Konut Açığının Giderilebilmesinde
Önyapımlı Ahşap Konut Üretiminin Uygulanabilirliği Yönünde Bir Model
Araştırması” adlı doktora tezinde ve yine Nimet Öztank’ın 2004 tarihli doktora
tezinde evlerin prefabrik ahşap yöntemlerle üretilmesine yönelik modeller
önerilmektedir (Öztank, 2004; Avlar, 1995).
Ahşap Ev İzmir
Türkiye’de böyle bir serüven yaşarken, kapitalizmin ve endüstrileşmenin
ortaya çıktığı gelişmiş ülkelerde evlerin ahşapla inşa edilme kültürü devam
etmektedir. Günümüzde Kanada, Kuzey Avrupa ülkeleri ve Amerika Birleşik
2
Devletleri (ABD) gibi ham maddeye ulaşılabilirliğin yüksek olduğu gelişmiş
ülkelerde ağırlıklı olarak konut mimarisinde ahşap tercih edilmektedir. Örneğin, bu
ülkelerin başında gelen ABD’de U.S. Census Bureau1 tarafından 2016 yılında
hazırlanan rapora göre 2010 yılında inşa edilen konutların % 88,9’u ahşap iskeletle
inşa edilmiştir (U. S. Census Bureau, 2017). Türkiye ve ABD’deki bu oranlar dikkate
alındığında arada kıyas yapılamayacak bir fark olduğu görülmektedir (Tablo 1.1). İzmir Ahşap EvBu durum, ABD’de evlerin nasıl bu kadar yaygın bir şekilde ahşap strüktürle inşa
edilebildiği sorusunu gündeme getirmiştir. Türkiye’de bu konuda yeterli ve kapsamlı
çalışmaların bulunmaması ve mevcut kaynaklara ulaşmadaki zorluk araştırmayı
tetikleyici bir unsur olarak ortaya çıkmıştır. Bu çerçevede gelişen çalışmada,
ABD’de ahşap evin genel gelişim serüveni ve özellikle endüstrileşme sürecinde
geliştirilen prefabrik ahşap ev yöntemleri incelenmektedir.
Ahşap Ev Yapımında Amaç
Dünya genelinde birçok ülkede ahşap ev geleneği mevcut olmakla birlikte
endüstrileşme çağında sanayisini ahşap yapı alanında geliştirebilen ülke sayısı çok
fazla değildir. Bazı kuzey Avrupa ülkeleri, ABD, Kanada ve Japonya bu ülkelere
örnek gösterilebilir. Bu bağlamda en kapsamlı gelişmeyi gösteren ülke ise ABD
olmuştur (bkz. Tablo 1.1). ABD’nin bu başarısının altında, endüstrileşmenin ortaya
çıktığı dönemlerde ahşap ev inşa yöntemlerini çağın yeni üretim ve tüketim şartlarına
uygun hale getirilmesi yatmaktadır. İzmir Ahşap Ev için bizi arayın.Hızlanan sanayileşme süreci ve yaşanan savaşlar sonucu aldığı göçlerle nüfusun
hızla artış gösterdiği ABD’de, 19. yüzyılda çok sayıda konut ihtiyacı ortaya
çıkmıştır. Bu yoğun ev talebinin karşılanması için düşük maliyetle ve kısa sürede
inşa edilebilen çeşitli prefabrik ahşap ev sistemleri geliştirilmiştir. Bunu takiben 20.
yüzyılın başında prefabrik ahşap evler kataloglar vasıtasıyla satılmaya başlamış ve
bu satış sistemi ülke genelinde temel ev edinme yöntemlerinden biri haline gelmiştir.
Böylece ABD’de ahşap taşıyıcı sistemle inşa edilmiş evlerin sayısı büyük oranda
artmış ve ABD en yüksek ahşap ev oranına sahip ülke konuma gelmiştir.
Konut sektöründe ahşap ev üretiminin neredeyse yok denecek kadar az olduğu
ülkemizde, ahşap evlerin endüstriyel olarak üretilmesi ve yeniden yaygınlaştırılması
açısından ABD tecrübesi önemli bir örneklik teşkil etmektedir. Bunun yanı sıra,
geniş kapsamlı yazılı ve fiziki literatürüyle ABD, ahşap ev alanında yapılacak
araştırmalar için çok elverişli bir zemine sahiptir. İzmir Ahşap Ev toptan ve parekende uygulamalarımız için görüşebiliriz.
İzmir Ahşap Ev Yapımı Gelişimi
Bu noktadan hareketle yola çıkılan araştırmada, ABD’de ahşap evin gelişiminin ve
yaygın ev türü haline gelmesindeki ekonomik, kültürel ve teknolojik arka planların
incelenmesi amaçlanmaktadır. Tezin amaçları ve sorgulayacağı noktalar ise şu
şekilde özetlenebilir:
. Amerikan ahşap ev mimarisinin kökleri nereye dayanmaktadır? Amerika kıtasının
keşfinden ABD’nin kurulmasına kadarki zaman diliminde ahşap ev nasıl bir süreç
geçirmiştir?
. Endüstrileşme sürecinde Amerika’da ahşap evin yapısını etkileyen başlıca
gelişmeler nelerdir ve ahşap evi yapısal anlamda nasıl etkilemiştir? İzmir Ahşap Ev ülkemizde ayrı bir kültür olarak daha çok karadeniz bölgesinde gelişmiştir.
. Prefabrik ahşap evler nasıl yaygın bir şekilde satılır hale gelmiştir? Bu sektörde
öne çıkan firmalar hangileridir ve sektöre etkileri nelerdir?
. Prefabrik ahşap ev katalogları nasıl ortaya çıkmıştır ve içeriğini ne
oluşturmaktadır?
. ABD’nin bu tecrübesinden neler çıkarılabilir?
1.2 Kapsam ve Yöntem
Bu çalışmada, ahşap evin ABD’deki genel serüveni, teknik gelişimi, kırılma
noktaları ve özellikle endüstrileşme sürecinde geliştirilen prefabrik ahşap evsistemleri incelenmektedir. ABD’de ev inşa faaliyetlerinin, tasarımının ve
gelişmesinin incelenmesi için en temel ve uygun kaynaklardan birinin prefabrik
ahşap ev katalogları3 (mail-order house catalogue) olduğu söylenebilir (Culbertson,
1992).
Ahşap Ev Mi Ahşap Prefabrik Ev Mi
Bu yüzden çalışmanın devamında, ahşap evlerin yaygınlaşmasında etkin rol oynayan
prefabrik ahşap ev katalogları ve bu kataloglara zemin hazırlayan mimari yayınlar
analiz edilmektedir. İzmir Ahşap Ev
İlk aşamada, ahşap evin Amerika’da coğrafi keşifler döneminden belirli bir
olgunluğa eriştiği II. Dünya Savaşı’na kadarki süreçte strüktürel ve teknik anlamda
gelişimi ve endüstrileşmesi irdelenmektedir. Sonrasında, yeni kurulan bir ülke olarak
ABD’nin ev mimarisinin temelinde yatan ekonomik, sosyal ve kültürel zeminler
araştırılmaktadır. Ayrıca ahşap evin endüstriyel üretim tekniklerine uygun olarak
gelişimi ve standardizasyonu da bu aşamada ele alınmaktadır. Nihayetinde prefabrik
ahşap evlerin ortaya çıkışı ve yaygınlaşmasına zemin hazırlayan şartlar
incelenmektedir.
Bu noktada belirtmek gerekir ki ahşap evin gelişimi incelenirken, strüktürel ve teknik
gelişmeler ile bunların arkasındaki ekonomik ve kültürel etkenler üzerinden bir
okuma gerçekleştirilmiştir. Evlerin stilleri, bezemeleri, kaplamaları ve plan
tipolojileri gibi eve dair diğer meseleler başlı başına geniş çaplı ayrı bir araştırma
konusu olduğu için tez kapsamının dışında bırakılmıştır. Fakat konunun daha iyi
anlaşılması amacıyla ihtiyaç duyulduğu oranda evlerin mekânsal anlamdaki
dönüşümüne değinilmiştir.
Ahşap Ev Tasarımları Ve Katalogları İzmir
Çalışmanın ‘Prefabrik Ahşap Ev Katalogları’ başlıklı ikinci aşamasında ise, mimari
yayınların gelişimi ve ABD’de ahşap ev mimarisine dair geniş ve zengin literatür
özelliği taşıyan prefabrik ahşap ev katalogları ele alınmaktadır. Bu bölümde
öncelikle, inşa el kitapları, mimari stil kitapları ve ev planı kitapları olarak
sınıflandırılan mimari yayın türlerine yer verilmektedir. Bu yayınlar, ortaya çıkma
sebepleri, içerikleri ve ahşap ev mimarisine etkileri bağlamında seçilen bir kitap
örneği üzerinden incelenmektedir. Devamında, çalışmanın çekirdeğini oluşturan vepostayla sipariş ev katalogları olarak da adlandırılan prefabrik ahşap ev
kataloglarının analizi gelmektedir.
İncelemeye tabi tutulan kataloglar, prefabrik ahşap ev endüstrisinin seyrinin
kapsamlı bir şekilde aktarabilmesi için sektörünün kurucu ve lider firmalarının
yayınladığı kataloglar arasından ve farklı dönemlerden seçilmiştir. Tablo 1.2’de
görüldüğü üzere sektörde ilk faaliyete başlayan firma 1892 yılında kurulan E. F.
Hodgson firmasıdır. E. F. Hodgson firması geliştirdiği prefabrik panel yapım tekniği
ve uluslararası sahada yaptığı satışlarla öne çıkmaktadır. Firmanın evlerini, Türkiye
dahil dünyanın birçok ülkesinde bulmak mümkündür.
Prefabrik ahşap ev sektörünün nasıl başladığına dair bir fikir vermesi amacıyla
çalışmanın katalog incelemeleri bölümünde, öncelikle E. F. Hodgson firması ve ciddi
manada ilk kataloğu olan ‘Hodgson Portable Houses’ (1908) (Şekil 1.1) kataloğu ele
alınmaktadır.
Ahşap Ev Yapımı Tarihine Etki Eden Firmalar
Tablo 1.2: Prefabrik ahşap ev sektöründe öne çıkan firmalar ve önemli tarihler
Sektörün kurucu firmalarından bir diğeri ise 1906 yılında kurulan Aladdin firmasıdır.
Prefabrik ahşap ev üretimi için geliştirdiği standartlar, profesyonel yönetim anlayışı
ve etkili pazarlama stratejisiyle Aladdin firması sektörün gelişmesine büyük katkı
sağlamıştır. I. Dünya savaşı yıllarında Dupont gibi büyük firmalara işçi kentler
kurmasıyla hızla büyüyen Aladdin, üretimini durdurduğu 1982 yılına kadar 100.000
civarında ev satışında bulunarak sektörde en fazla ev satışı yapan firmaların başında
gelmektedir. 1908 yılında ilk kataloğunu yayınlayan firma, periyodik olarak her sene
yayınladığı kataloglarının sonuncusunu 1980 yılında yayınlamıştır. Aladdin
firmasının yayınladığı kataloglardan detaylı incelenecek katalog olarak ise en çok
ciro elde ettiği dönem olması nedeniyle 1920 yılında yayınladığı ‘Aladdin Homes’
(1920) kataloğu belirlenmiştir (bkz. Şekil 1.1).Prefabrik ahşap ev üretimi yapan firmaların en başarılarından biri de Sears &
Roebuck Co. (Sears) firmasıdır. 1886 yılında saat ve mücevherat satışıyla işe
başlayan Sears, 1908 yılında prefabrik ahşap ev sektörüne girmiştir. Katalogla
alışveriş işindeki başarısını prefabrik ahşap ev alanında da sergileyen firma,
müşterilerine sunduğu geniş tasarım yelpazesi ve finansal yardım paketleri
sayesinde 32 yıl gibi kısa bir sürede 450 farklı modelde toplamda 100.000’den fazla
konut satmıştır. Dünya çapında etkileriyle bilinen 1929 ekonomik krizinden sonra
düşüşe geçen firma 1940 yılında kapanmıştır. En parlak dönemlerini 1920’lerin
ikinci yarısında yaşayan Sears’ın 1927 yılında yayınladığı ‘Honor Built Modern
Homes’ (1927) kataloğu da analiz edilecek son katalog olarak kararlaştırılmıştır (bk
KUZEY AMERİKA EV MİMARİSİ VE AHŞAP EV
Amerika kıtası, 1492’de İspanya’nın finanse ettiği Kristof Kolomb tarafından
keşfedildikten sonra Avrupalı ülkeler, kaşiflerini ve kolonizatörlerini yeni ve büyük
bir kaynak olarak gördükleri bu kıtaya göndermeye başlamıştır. Amerika’nın
kuzeyinde, Florida bölgesinde 1565 yılında kurulan İspanya kolonisi, yeni kıtadaki
ilk kalıcı yerleşimdir. Ardından 1607’de İngilizler, kıtanın güneydoğusunda yer alan
Virginia bölgesine London Company aracılığı ile yerleşmiştir. Daha sonrasında
Hollanda, Fransa, İsveç gibi diğer Avrupa ülkeleri de kıtanın farklı bölgelerinde
büyük şirketler aracılığıyla kolonilerini kurmuştur. 1750’lere kadar gelişen süreçte
İngiltere, diğer Avrupa ülkeleriyle yaptığı savaşlar sonucu, kuzey Amerika ve
Kanada dahil olmak üzere Kuzey Atlantik bölgesindeki koloni hakimiyetini ele
geçirmiştir. 1775’e gelindiğinde ise Amerika’da kontrolü elinde bulunduran 13
İngiliz kolonisi İngiltere’den bağımsızlıklarını ilan etmek için savaşmış ve Amerikan
devrimi olarak adlandırılan bu süreç sonunda, 1783’te 13 eyalet (Şekil 2.1) ile
Amerika Birleşik Devletleri (ABD) bağımsızlığını ilan etmiştir.Siyasi bağlamda Avrupa boyunduruğundan kurtulan ABD böylece ekonomik
özgürlüğünü ve kültürel kimliğini oluşturma sürecine girmiştir. Özellikle
1850’lerden sonra sanayi devrimiyle atılım yapan ABD, ekonominin de gelişmesiyle
kültürden bilime kadar birçok alanda hızlı bir gelişme göstererek küresel ölçekte
süper güç konumuna gelmiştir.
Bu noktada, çalışmanın çekirdeğini oluşturan ABD’deki ahşap evin gelişiminin tam
manasıyla anlaşılabilmesi için öncelikle ABD ev mimarisinin temelini oluşturan
süreçlerin incelenmesi gerekmektedir. Buradan hareketle, bu bölümde Amerika
kıtasında yüzlerce yıldır yaşayan yerli kültürlerin ve ABD’nin kurucuları olan
Avrupalı kolonilerin ev mimarileri ele alınacaktır.
Coğrafi Keşifler Öncesinde Kuzey Amerika Ahşap Ev Mimarisi
Avrupalılar Kuzey Amerika’yı keşfetmeden önce, binlerce yıldır bu kıtada yaşayan
yerli halklar ve bu halkların uzun yıllar içerisinde evleri için geliştirdikleri pek çok
farklı yapı kültürü bulunmaktaydı. Genellikle ahşap çerçeve ve toprak yığma yapı
teknikleri kullanılarak inşa edilen bu yapılar coğrafya ve kültürlere göre farklılık
göstermiştir. Ahşap iskeletle inşa edilen evler; demir bağlantı elemanları, testere gibi
aletlerin henüz icat edilmediği dönemlerde, el gücüyle üretilmiş tek katlı basit
yapılar olarak ortaya çıkmıştır. Toprakla inşa edilen yapılar ise, basit bir sığınak
formunda veya Amerika kıtasının güneybatısında yaşayan topluluklarda
görülebileceği üzere çok katlı yapılar şeklinde oluşagelmiştir (Şekil 2.2) (McAlester,
2013).Keşif öncesi dönemde, ahşap malzemeyle inşa edilen evlerin plan düzleminde
dairesel veya dikdörtgen olmak üzere iki ana şemadan oluştuğu söylenebilir. Dairesel
planlı evler dikdörtgen planlı evlere nazaran daha küçük ve taşınabilir olmaları
hasebiyle göçebe ve yarı-göçebe avcı kültüründe sıklıkla görülen ev yapıları olarak
karşımıza çıkarken, dikdörtgen plana sahip evler daha geniş olmaları sebebiyle
yerleşik düzene geçmiş tarımsal toplulukların bulunduğu bölgelerde gözlenmektedir
(McAlester, 2013).
Dairesel planlı evler, ağaç dallarının kubbe veya konik form (Şekil 2.3) oluşturacak
şekilde bir araya getirildiği bir strüktürle inşa edilirken; dikdörtgen planlı evlerin
iskelet sistemle ve kırma çatı yada tonoz formunda bir örtüye sahip olacak şekilde
inşa edildiği görülmektedir. Konik formlu evlerin en bilindik örnekleri “tipi veya
teepe” denilen Kızılderili çadırlarıdır (Şekil 2.5). İskelet sistemli dikdörtgen planlı
evlere örnek olarak ise, “Tribe” denilen kabilelerin evleri (Şekil 2.4), (Şekil 2.6)
gösterilebilir (McAlester, 2013).Coğrafi keşiflerin gerçekleştirildiği 16. yüzyıla kadar kuzey Amerika kıtasında
yaşayan yerel halkların kültürlerinin bir yansıması olan bu evler ve yaşam
formlarının çoğu, geçen yüzyıllar içinde kaybolmuş ve günümüze çok az sayıda
örnek gelebilmiştir.
Koloniler Dönemi Ev Mimarisi
16. yüzyılın ilk yıllarından itibaren Avrupalı kolonilerin yerleşmeye başladığı
Amerika kıtasında, yüzlerce yıldır bu bölgede yaşayan yerel kavimlerin mimarlık
ürünleri yer almaktaydı. Ancak ABD’nin kurucuları diyebileceğimiz kolonilerin,
kıtada hakimiyeti sağlama sürecinde ve sonrasında bu yerel mimarlık ürünlerini
büyük ölçüde yok ettiğini ve kendi mimarlık kültürlerini bu yeni yerleşim yerlerine
taşıma doğrultusunda hareket ettiklerini gözlemlemek mümkündür. Bu yaklaşım ve
tarihi gelişmeler göz önünde bulundurulduğunda, “ABD mimarlık tarihi”nin ilk
kolonilerin kurulduğu yıllarda başladığını söyleyebiliriz. Bu minvalde, Amerikalı
mimarlık tarihçisi Henry Chandlee Forman da ABD’de mimarlık tarihinin başlangıcı
olarak 1607’de Virginia bölgesinde İngiltere kolonisi Jamestown’ın kuruluşunu
gösterir (Forman, 1946).1492’de Amerika keşfedildikten sonra Avrupalı kolonilerin kıtaya tam olarak
yerleşmesi yaklaşık 100 yıl gibi bir zaman diliminde gerçekleşmiş ve ilk büyük
koloniler 1600’lerin başında kıtanın doğu yakasında kurulmuştur. Bu süreç içerisinde
anavatanlarından gelen koloniler, yeni yerleşim yerlerini vatan kılmak üzere evlerini
inşa ederken kendi ülkelerinde aşina oldukları ve kullandıkları mimarlık stillerini ve
inşa tekniklerini de beraberlerinde getirmiş ve uygulamışlardır. Bu nedenle,
Amerika’da mimarlık stili/tarzı dediğimiz kavram ilk olarak bu kolonilerin
isimleriyle anılmaya başlanmıştır (McAlester, 2013).
Ahşap Ev Stillerinin Gelişimi
Bunun yanı sıra; koloniler döneminde İngiltere başta olmak üzere Fransa, İspanya,
Hollanda, ve Almanya gibi farklı kültürel arka plana sahip birçok ülkeden insanların,
kıtanın coğrafi ve iklimsel özellikleri farklı olan bölgelerine yerleşmeleri nedeniyle,
evlerin stilleri ve formları zaman içerisinde çok fazla çeşitlilik göstermiştir. Devrim
öncesi dönemde İngiliz stili, Fransız kolonyal üslubu, Dutch (Hollanda) kolonyal
mimarisi gibi isimlendirmelerle anılan mimari tarzlar, kolonilerin birbirleriyle
etkileşime girmesi ve ABD’nin kurulmasının ardından çok farklı yollar izleyen bir
değişim göstermiş ve bir çok yeni mimari stil ortaya çıkmıştır. Örneğin; Georgian,
11
Pensilvanya, Quen Anne, Victorian, Stick Tudor ve Yunan canlandırmacılığı
üslupları Amerika’da gelişen onlarca üsluptan sadece bir kaçıdır (Şekil 2.7). Bu
bağlamda, dünyada en fazla ev stili çeşitliliğine sahip ülkenin ABD olduğu
söylenebilir (Schweitzer & Davis, 1990).Bu noktada belirtmek gerekir ki, yüze yakın farklı tarzı ihtiva eden Amerika ev
mimarisi stilleri, başlı başına çalışılması gereken geniş çaplı ayrı bir konudur. Bu
sebeple bu çalışmada, Amerika’daki evlerin mimari stillerinden ziyade, yapısal ve
mekânsal dönüşümü doğrultusunda bir araştırma yapılmıştır.
Buradan hareketle bu bölümde, öncelikle koloniler döneminde inşa edilen evlerin
farklı bölgelere göre değişen yapısal özellikleri ve mekânsal dönüşümü
incelenecektir. Daha sonra da, çalışmanın odağını oluşturan ahşap evler, yapı
teknikleri bağlamında ele alınacaktır.
Koloniler dönemi evlerin yapısal özellikleri ve mekânsal dönüşümü
16. yüzyılın ortalarından itibaren birçok Avrupa ülkesinin kolonilerini kurmaya
başladığı Amerika’da, zamanla farklı bölgelerde belirli bazı tarzlarda evler yaygınlık
kazanmıştır. Kolonici ülkelerin kültürel farklılıkları ve bulundukları bölgelerin
değişik iklim ve coğrafi koşulları nedeniyle çeşitlenen bu evleri, kabaca beş bölge
(Şekil 2.8) üzerinden ele alabiliriz. Kıtanın doğusunda ahşap strüktürlü evlerin hakim
olduğu New England, Midland ve Tidewater South bölgeleri yer alırken, batısında
ise daha çok yığma evlerin tercih edildiği Plains6 ve Hispanic Southwest bölgesi
bulunmaktadır (McAlester, 2013)Amerika kıtasının doğusunda İngiliz ve Alman kolonilerinin ağırlıklı olarak
yerleştiği New England, Midland ve Tidewater bölgelerinde ise, evler çoğunlukla
ahşap iskelet strüktür veya kütüklerle inşa edilmektedir. İngilizlerin yeni kıtadaki ilk
yerleşim yeri olan New England ve onun yakınındaki Tidewater bölgelerinde daha
ziyade ahşap iskelet sistem kullanılırken, Alman kolonilerinin yoğunlaştığı Midland
bölgesinde kütük evler görülmektedir (McAlester, 2013).
Kıtanın kuzey doğusunda bulunan ve Amerika’nın en eski yerleşim yerlerinin
başında gelen New England bölgesinde, ahşap iskelet strüktüre sahip ve genellikle 1-
2 katlı dikdörtgen kutu formunda evler bulunmaktadır. Bu evlerin tek katlı olanlarına
bir oda bir salon anlamına gelen Hall & parlor denilirken (Şekil 2.13), 2 katlı
olanları ise formundan dolayı I-house (I-ev) (Şekil 2.14) ismiyle anılmaktadır
(McAlester, 2013).Amerika’nın güney doğusunda yer alan Tidewater bölgesi de evlerin ahşap iskelet
taşıyıcı sistemle inşa edildiği bir diğer bölgedir (McAlester, 2013). New England gibi
İngiliz etkisinin hakim olduğu bu bölgede, kuzeydeki kolonilerden farklı olarak daha
ziyade tek katlı ve sıcak iklim sebebiyle verandalı evler kullanılmaktadır (Şekil
2.15). Ayrıca bu evlerde baca duvarı da çoğunlukla evin dışında yer almaktadır.
Ahşap Ev Bölgesel Gelişimi
Amerika’nın doğu kıyısının orta bölümünde yer alan Midland bölgesinde ise, Alman
kolonileri yer almakta olup ahşap kütük ev geleneği dikkat çekmektedir (McAlester,
2013). Bu bölgedeki evler strüktürel olarak büyük oranda kütüklerden oluşmasına
rağmen, coğrafi konum olarak ortada bulunmaları nedeniyle form bağlamında
bölgesel yakınlık durumlarına göre New England (Şekil 2.17) ya da Tidewater
evlerine (Şekil 2.18) benzemektedirler.Koloniler döneminde farklı bölgelere göre yapısal özellikleriyle bu şekilde çeşitlenen
Amerikan evleri, yıllar içerisinde hem mekânsal kullanım hem de form itibari ile
dönüşüme uğramıştır.
1600’lerin başlarında, Amerika’daki yeni yaşam alanları olan New England’a
yerleşen ilk İngiliz kolonileri, genellikle lineer planlı ağır ahşap dikmelerin kaplama
tahtalarıyla kaplanmasıyla oluşan iki tipte ev inşa etmişlerdir. Bunlar, iki katlı ve
formundan dolayı I-house (I-ev) (bkz. Şekil 2.14) olarak anılan evlerle, tek katlı ve
bir oda-bir salondan oluşması nedeniyle hall & parlor denilen evlerdir (bkz. Şekil
2.13). Bu evlerin bir oda ve salondan oluşan mekan organizasyonu diğer kolonilerin evlerini de etkilemiş ve Amerika kıtasında 17. yüzyıl boyunca evler büyük
çoğunlukla bu plan şeması (Şekil 2.19) çevresinde gelişmiştir.
Şekil 2.19: Hall & Parlor ev plan şeması8
18.Yüzyıl Ahşap Ev
18. yüzyılın başlarına gelindiğinde, evlerin iç mekanın artırılması için planlarda
genişletme yapılmaya başlanmıştır. Kısa kenarı bir oda genişliğinde olan ve lineer
plana sahip olan I-ev ve Hall & parlor tipi evler, kısa kenarının yarım oda miktarında
genişletilmesiyle Saltbox ve Cape Cod isimleriyle anılmaya başlanmıştır (Şekil
2.20), (Şekil 2.21). Daha sonraki yıllarda plan düzlemindeki bu genişleme miktarı
daha da artırılmış ve 18. yüzyılın ortalarında lineer formlu evlerin yanı sıra iki oda
derinliğinde merkezi planlı ev tipleri (Şekil 2.22) de ortaya çıkmıştır (McAlester,Amerikan devrimine kadar bu doğrultuda gelişen ev mimarisi, devrimin getirdiği
kimlik inşası süreci ve demiryolları sonrası ulaşımın artmasının getirdiği açılmayla
farklı kültürel etkilerin altında kalarak çok farklı şekillerde dönüşmüştür. Bu
doğrultuda Yunan canlandırmacılığı, Federal tarz ve Gergoian tarzı gibi yeni ev
tipleri ortaya çıkmıştır. Özellikle Yunan canlandırmacılığının etkisiyle Gable-Front
(Şekil 2.23), (Şekil 2.24) ve türevi formlardaki evler (Şekil 2.25) 1820’lerden sonra
tüm Amerika’ya yayılmıştır (McAlester, 2013).
Ahşap Ev İskelet Duvar Sistemleri
Ağır ahşap iskelet sistemde bir diğer duvar inşa yöntemi ise, Türkiye’de kullanılagelen
hımış yapı tekniğine (Şekil 2.41) benzerliği ile dikkat çeken Half-timbering19
yöntemidir (Şekil 2.42). Bu yöntemde duvarlar, ahşap dikmelerin arasının taş, tuğla,
kerpiç ve benzeri malzemelerle doldurulmasıyla oluşturulmaktadır (Perrin, 1961).
Kuzey Avrupa ülkeleri ve özellikle Almanya’da yaygın olarak kullanılan bu duvar
yapım tekniği, Amerika’da çoğunlukla Alman yerleşimcilerin bulunduğu
Pennsylvania ve Ohio bölgelerinde görülmektedir (Kniffen & Glassie, 1966).Ağır ahşap iskelet sistemde oluşan duvar boşluklarının kapatılmasında kullanılan bu
yöntem, aynı zamanda yüklerin taşınmasına da yardımcı olmaktadır. Ayrıca farklı
form ve malzemelerin kullanılmasıyla çok çeşitli stillerde duvar üretimine olanak
sağlamaktadır. Bu sebeple, birçok ülkede ağır ahşap iskelet sistemle inşa edilmiş çok
farklı ev örneklerini gözlemlemek mümkündür (Şekil 2.43), (Şekil 2.44).
Prefabrik Ahşap Ev’in Oluşum Süreci
Amerika’da prefabrik evlerin kökleri aslında ilk kolonilerin kıtaya yerleşme sürecine
dayanır. Yeni kurulan koloni şehirlerinde İngiltere’den getirilen basit, takılıp
sökülebilir barınakların olduğu tarihçiler tarafından söylenmektedir. Dolayısıyla
Amerika’da küçük çapta ve dönemin teknik şartları içerisinde ön yapımlı, takılıpsökülebilir ahşap yapı üretimi, Sanayi Devrimine kadar da hep var olmuştur
diyebiliriz. Ancak, tabii ki bu dönemdeki yapılar için endüstriyel anlamda bir
prefabrikasyondan bahsetmemiz mümkün değildir. Amerika Birleşik Devletleri’nde
endüstriyel anlamdaki ilk prefabrik ahşap yapıların ortaya çıkışı 1840’lı yıllara
rastlar.
1830’lu yıllara geldiğimizde balon çerçeve yapım yöntemi icat edilmiş; çivi, kereste
gibi hammadde fiyatları ucuzlamış ve sanayi endüstrileşmeye başlamıştır. Bu
gelişmeler aynı zamanda prefabrik ahşap yapıların geliştirilmesini de hazırlayan
şartlardır. 1840’daki Jhon Hall of Baltimore firmasının, İngiliz Manning firmasının
sistemini kopyalayarak ürettiği ahşap panel yapı (Şekil 3.7), ABD’deki ilk
endüstriyel prefabrik yapı örneklerinden biri olup sonraki üretimlere öncülük etmiştir
(Schweitzer & Davis, 1990).
Şekil 3.7: Jhon Hall of Baltimore firmasının 1840 yılında ürettiği prefabrik ahşap ev (Schweitzer &
Davis, 1990)
35
Prefbarik Ahşap Evlerin Amerika Da Gelişimi
Prefabrik evlerin ABD’de ilk kez etkin bir şekilde ortaya çıktığı dönem ise 1848-50
yılları arası olarak belirtilmektedir. Bu dönemde Avrupa’nın önde gelen ülkelerinden
İngiltere, Fransa ve Almanya’nın yanı sıra Çin ve hatta Yeni Zelanda’dan
California’ya gemiyle gönderilen prefabrik evler Amerika’da yüksek fiyatlarla
satılmaktadır. Ancak, ABD’de kereste fabrikalarının ve endüstrisinin gelişmesine
dayalı olarak yapı malzemesi fiyatlarının aşırı düşüş göstermesinden dolayı, kıta
dışından deniz yoluyla ve yüksek kargo paralarıyla ithal edilen prefabrik evlerin
maliyetleri karşılanamaz olmuştur. Böylece prefabrikasyon evlerin bu altın çağı 1850
yılında sönmüştür. (Burnham, 1951).
Fakat ülkede yeni yerleşimlerin kurulması sürecinde kamp binaları, kulübeler ve
geçici konutlar gibi basit yapılara dair oluşan talep, ABD’deki ilk prefabrik ahşap
yapı üreticileri için yeni bir pazar oluşturmuştur (Burnham, 1951). Aynı yıllarda
gelişmekte olan raylı taşımacılık sistemi de prefabrik ahşap yapı pazarının
genişlemesine yardımcı olmuştur. 1860’lara kadar sadece deniz yoluyla ulaşım
sağlandığı için ancak kıyıya yakın bölgelerde yer alan prefabrik yapılar,
demiryollarıyla birlikte ülkenin iç kısımlarına da yayılmaya başlamıştır (Darnall,
1972). 1850-60 yılları arasında demiryollarının gelişimi Şekil 3.8’de net bir şekilde
görülebilmektedir.
Ahşap Ev Teknolojileri Gelişimi
Şekil 3.8: 1850-1860 yılları arasında ABD’de demiryollarının gelişimi (McAlester, 2013)
36
Prefabrik ahşap ev yapım teknolojisi üzerine çalışmalar 1860’lardan itibaren daha da
yoğunlaşmış, bir çok mimar ve mühendis bu alanda buluşlar yapmaya yönelmiştir.
Bu noktadan hareketle, prefabrik ahşap evlerin tekniğinin gelişmesi ve sistemli bir
şekilde üretilmeye başlaması için gerekli gelişimi gösterdiği dönemin, 1860-1890
yılları arası olduğunu söyleyebiliriz. Bu dönemde, bir çok firma parçaları sökülüptakılabilir, taşınabilir prefabrik ev sistemleri oluşturmaya odaklanmış ve yeni modern
yapı teknolojilerini prefabrik ahşap ev sistemine uyarlamaya çalışarak yeni patentler
elde etmişlerdir. Bu çalışmalara ilk örnek olarak D.N. Skillings ve D.B. Flint of
Boston firmalarının 1861’de piyasaya sürdükleri modüler panel ev sistemi (Şekil 3.9)
gösterilebilir (Darnall, 1972).
Prefabrik Ahşap Ev Üretim/Yapım Yöntemleri
Prefabrik ahşap ev üretim ve yapım yöntemleri konusunu ele alacağımız bu bölümde
öncelikle, prefabrikasyon31 ve prefabrik ev terimlerinin çalışmada hangi anlamlarda
kullanıldığını belirtmekte fayda olduğu görülmektedir. Türkçede ön üretim ve ön
üretimli ev gibi geniş kapsamlı anlamlara sahip bu kavramlar farklı şekillerde
algılanabilmektedir. Örneğin ülkemizde prefabrik ev, deprem bölgelerinde tüm
birimleri fabrikada üretilip birleştirildikten sonra kendisine tahsis edilmiş alana
yerleştirilen geçici konut olarak düşünülebilmektedir. Amerika’da ise bu tür evler
için prefabricated house ( prefabrik ev) yerine manufactured house (imal edilmiş,
üretilmiş ev) tabiri kullanılmaktadır (McAlester, 2013).Prefabrik ev ise; ABD ticaret bakanlığının 1947 yılında yayınladığı ticari standartlar
bildirgesinde net bir şekilde tanımlanmaktadır. Burada yer alan tanıma göre prefabrik
ev; inşaat alanında montajı yapılmak üzere duvar, bölücü öğe, döşeme, tavan
kaplaması ve/veya çatı birimlerinin çeşitli boyutlarda parçalar veya paneller halinde
önceden fabrikada üretildiği evdir (Naitonal Bureau of Standards, 1947). Buradan
hareketle çalışmada geçen prefabrik ev tabiri, fabrikada bütünüyle inşa edilip sahaya
yerleştirilen ev anlamında değil, montajı inşaat alanında yapılmak üzere parçaları
veya kısımları belirli boyutlarda önceden fabrikada üretilen ev anlamında31 Prefabrikasyon, İngilizcedeki prefabrication kelimesinin; Prefabrik de prefabricated kelimesinin
Türkçedeki karşılığıdır. Prefabrication: ön üretim. Prefabricated: ön üretimli, önceden imal edilmiş.
(www.tureng.com)
Ahşap Ev 19. Yüzyıl
19. yüzyıl boyunca ahşap ev alanında yapısal anlamda ve endüstriyel üretim
teknikleri açısından birçok ilerleme kaydedilmiştir. 20. yüzyıla gelindiğinde tüm bu
gelişmeler ve piyasaya giren büyük endüstriyel firmaların parti üretim, kargolama ve
inşa bağlamlarında ekonomi ve verimliliği göz önünde bulundurarak geliştirdikleri
farklı prefabrikasyon sistemleri sonucunda, ahşap evin prefabrikasyonu temel olarak
dört farklı yöntemle yapılır hale gelmiştir.
Bu yöntemleri Robert Schweitzer, America’s Favorite Homes (1990) kitabında;
Precut (ön-kesimli), Panel, Sectional (kesitsel) ve Modular terimleriyle ifade
etmektedir (Schweitzer & Davis, 1990). Bu yaklaşımlardan sectional (kesitsel)
prefabrik yapım yöntemi, literatürde pek kullanılmayan bir kavram olmakla birlikte
panel yapım yönteminin genişletilmiş halidir denilebilir. Bu sebeple, kesitsel yöntem
diye ayrı bir tanım yapmak pek mümkün olmayabilir. Precut32 yapım yöntemi ile
panel yapım yöntemi ise, ilk bulunan ve prefabrik ahşap ev endüstrisinde en yaygın
olarak kullanılan yöntemlerdir. Bir diğer prefabrik yapım yöntemi olan modüler
yöntem de endüstri ve teknolojinin ilerlemesiyle geliştirilmiş ve 20. Yüzyılda yaygın
olarak kullanılmaya başlamıştır.
Ahşap Ev Üretiminde Teknik Yaklaşımlar
Bu yaklaşımların en köklüsü olan precut yapım yönteminde; evlerin ahşap dikme,
kiriş, döşeme ve kaplama tahtaları gibi tüm parçaları fabrikada olması gereken
ölçülerde kesilmekte olup hazırlanan bu parçalar sahada yerine monte edilmek üzere
hazır halde satılmaktadırlar (Şekil 3.15). Bu sistemin geleneksel inşa sistemine göre
çok fazla bir artısı yokmuş gibi bir algı oluşabilmesine karşın, yöntemin birçok
avantajı mevcuttur. Bu avantajlar, malzemenin verimli kullanılması, sahadaki kesim
işçiliğinden kurtularak hem zaman hem maliyet tasarrufu sağlanması ve hazır planlar
sayesinde mimarlık ücretinin ödenmeyişidir denilebilir (Schweitzer & Davis, 1990).Panel yapım yöntemi ise; duvar, döşeme ve çatı gibi evin daha büyük bölümlerinin,
standart ölçülerdeki panellerin birbirine eklemlenmesiyle oluşturulması temeline
dayanmaktadır (Şekil 3.16). Bu sistemde kullanılan paneller, çiviyle veya çivi
kullanılmadan firmaların özel patentli vidalama çözümleriyle birbirine
bağlanabilmektedir. Böylece evler, kısa sürede ve özel bir beceri gerekmeksizin
sökülüp tekrar inşa edilebilmektedir (Schweitzer & Davis, 1990)Daha sonra inşaat alanında birbirlerine panel yapım yönteminde olduğu gibi çivi,
vida ya da özel bağlantı elemanlarıyla bağlanmaktadırlar. Modüler yöntem maliyet
açısından daha kârlı olmasına rağmen büyük birimlerden oluşmaları nedeniyle
tasarım bakımından ve Amerikalıların “kendi evini kendin yap” kültürü noktasında
kısıtlayıcı özelliklere sahiptirler. Bu sebeple Amerika’da kullanılan yöntemler
arasında daha az yaygın olduğu söylenebilir. Nitekim, 20. yüzyılın başlarında
prefabrik ahşap ev endüstrisinde hakim olan ‘postayla sipariş ev’ katalogları
aracılığıyla pazarlanan prefabrik ahşap evler için daha ziyade precut ve panel
yönteminin tercih edildiği görülmektedir (Schweitzer & Davis, 1990)
PREFABRİK AHŞAP EV KATALOGLARI
ABD’de ahşap ev, Sanayi Devriminin ardından 19. yüzyıl boyunca hem teknik
anlamda hem de tasarım anlamında sürekli bir gelişim göstermiş ve 20. yüzyılın
başlarında, çağın üretim yöntemi olan prefabrikasyona elverişli hale gelmiştir. İlk
üretim denemeleri 1840’larda başlayan prefabrik ahşap ev, yüzyıl sonunda belirli bir
olgunluğa erişmiş ve 1910’larda ülke çapında kitlesel olarak üretilip satılır bir
duruma ulaşmıştır. Tarih boyunca ve günümüzde de ABD ev varlığının büyük
çoğunluğunu oluşturan ahşap evlerin tüm ülkede bu kadar yaygın hale gelmesinde ve
‘Amerikan Evi’ kavramının ahşap ev ile anılır olmasında, şüphesiz ki mimari
yayınların etkisi büyüktür.
Mimari yayınlar, iletişim imkanlarının oldukça zayıf olduğu bir dönemde ve
Amerika gibi geniş bir coğrafyada, herhangi bir mimari fikrin ya da üslubun
yayılması noktasında kilit bir unsur olmuştur. Özellikle yeni kurulan ve bu sebeple
kültürel açıdan değişime açık bir yapı gösteren ABD’nin inşai faaliyetlere hızla
sarılacağı bir dönemde, mimari stil ve tekniklerin gelişmesinde ve ülke çapında
yayılması noktasında mimari yayınlar büyük önem arz etmektedir (Schweitzer &
Davis, 1990).
Bu öneme binaen, bu bölümde tezin temel araştırma konularından olan prefabrik
ahşap ev katalogları ve bunların yanı sıra ABD’nin kuruluşundan bu katalogların
yayınladığı döneme kadarki süreçte ev mimarisine dair yapılmış olan yayınlar ve
izledikleri seyir incelenmiştir.
Ahşap Ev Sanayinde Kataloglaşma Süreci
Kataloglaşmaya giden yolda ABD’de ev mimarisine dair yayınları genel olarak 4 ana
grupta ele alabiliriz. Bunların ilki devrim sonrası yeni kurulan ülkenin inşacılarına
yönelik çıkarılan kılavuz mahiyetindeki el kitaplarıdır. Bu kitapları, nüfusun artması
ve yayılmasının ardından oluşan mimari tarz ve kalite sorunlarına çözüm arayışı
52
mahiyetinde yayınlanan mimari stil-model kitapları takip etmiştir. Daha sonra ise
içinde postayla sipariş usulüyle satın alınmak üzere mimari ev planlarının yer aldığı
ev planları kitapları ortaya çıkmıştır. İlerleyen yıllarda bu kitapları prefabrik ahşap ev
firmalarının evlerini pazarlamak üzere çıkardığı kataloglar izlemiştir (Schweitzer &
Davis, 1990).
ABD’de eve dair ilk mimari yayınlar 1773’teki bağımsızlıkla sonuçlanan iç savaşın
hemen ardından 1790’lı yıllarda ortaya çıkmıştır. İlk koloniler döneminden beri
Amerika’da evler bugünkü manada bir mimari plan üzerinden değil, yerel ustalarının
tecrübi bilgileriyle inşa edilmekteydi. Zamanla bu ustalardan aktarılan bilgilerin
derlenip yazıya geçirilmesiyle yapı ustalarına ve marangozlara yönelik ‘el kitabı’40
mahiyetinde ilk kitaplar yayınlanmaya başlanmıştır (Schweitzer & Davis, 1990). Bu
kitaplar, -yapıyı zaten bilen marangoz ve yapı ustalarına hitap ediyor olmaları
sebebiyle- binanın tümünü aktaran görsellerden ziyade bazı yapı detaylarının,
formların ve geometrilerin çizimlerinin yer aldığı kılavuz metinlerdir (Şekil 4.1).
Henry Russel Hitchcock’a göre, bu bağlamda çıkan ilk mimari eser Asher
Benjamin’in 1797’de yayınladığı “Country Builder’s Assistant” (Yurdum Yapı
Ustasının Yardımcısı) el kitabıdır (Şekil 4.2) (Schweitzer & Davis, 1990). Owen
Biddle’ın ‘Young Carpenter’s Assistant’ (Genç Marangozların Yardımcısı) ve
Minard Lafever’in ‘Modern Builder’s Guide’ (Modern İnşacının Rehberi) kitapları
da, el kitabı türünün diğer meşhur örnekleridir (Scully Jr., 1953).40 El kitabı kavramı, yabancı literatürde handbook, companion, guidebook terimleriyle ifade
edilmektedir.
53
Şekil 4.1: Pervaz ve sütun modelleri detayları
(Benjamin, 1797)
Şekil 4.2: Country Builder’s Assitant kitabı
kapağı (Benjamin, 1797)
Ahşap Ev Mimari Stil Gelişimi
İkinci tür olarak ele alabileceğimiz ‘mimari stil kitapları’nın ilk örneklerini ise
1830’larda görmekteyiz. Ancak bu kitaplar 1840’lardan sonra yaygınlaşmaya
başlamıştır (Scully Jr., 1953). Bu kitapların ana içeriğini ABD’nin geniş mimari stil
havuzunda bulunan çok farklı stillerde tasarlanan evlere dair çizim, görselleştirme ve
açıklayıcı kılavuz metinler oluşturmaktadır. Ayrıca, bu kitaplarda yapı ustalarının
yanı sıra, eğitimsiz işçileri ve ev yapım sürecine dahil olan ev sahiplerini de muhatap
kabul eden bir yaklaşım göze çarpmaktadır (Schweitzer & Davis, 1990). Bu
yaklaşım, daha az bilgi ve tecrübeye sahip inşa işine talip yeni kesimin estetik
beğenilerini yönlendirme amacının ve genel manada ülkede mimari stil anlamında
bir kalite ve kimlik arayışının yansıması olarak da görülebilir. Bu tutumun mimari
stil kitaplarındaki bir başka yansıması da, kullanılan çizim ve görselleştirmelerin el
kitaplarına nazaran daha imgesel (Şekil 4.3), metinlerin de daha açıklayıcı bir
mahiyette olmasıdır (Şekil 4.4)
Ev planı kitapları: palliser’s american cottage homes
19. yüzyılın ikinci yarısına gelindiğinde, mimari stil kitapları iyice sadeleşmiş ve
yavaş yavaş ev planı kitaplarına dönüşmeye başlamıştır. Bu durumun oluşması
sürecinde birkaç faktörün etken olduğunu söyleyebiliriz. Öncelikle, inşacılar ve ev
sahipleri stil kitaplarında görselleri bulunan evlerden beğendiklerini inşa edebilmek
için kitaplarda ev planlarını da talep etmeye başlamışlardır. Ayrıca mimari el
kitapları ve stil kitapları; bir yandan yapı ustalarının makineleşmeyle ortaya çıkan
yeni yapım tekniklerini öğrenmelerine, bir yandan da ortak bir mimari stil ve detay
dağarcığının oluşmasına vesile olmuştur (Garvin, 1981). Mimari stil ve yapı detayı
bağlamlarında oluşan bu ortak dil ve vokabüler sayesinde, ustalar evin teknik
çizimleri üzerinden uzun açıklamalara ihtiyaç olmadan yapıyı inşa edilebilir hale
gelmişlerdir.
66
Bu gelişmeler doğrultusunda, 1860’larda gerçekleşen sivil savaş sonrasında mimari
stil kitaplarına ölçekli planlar eklenmeye başlanmıştır (Schweitzer & Davis, 1990).
Bu uygulamaya ilk örnek olarak Cumming and Miller’in 1868’de çıkardıkları
‘Modern American Architecture’ kitabı gösterilebilir. Bu ilk örnekte evlerin plan ve
görünüşleri 1/8 ölçekte ve yapı detayları ¾ ölçekte (Şekil 4.25) yer almıştır (Garvin,
1981).Şekil 4.25: Plate 19 – Ölçekli ev planı, görünüş ve yapı detayı çizimleri (Cummings & Miller, 1868)
Bu kitabı hemen A. J. Bicknell’in ‘Bicknell’s Village Builder’ (1870) kitabı ve
George Everston’un ‘Woodward’s Suburban And Country Houses’ (1873) kitabı gibi
benzerleri takip etmiştir. Bu geçiş dönemi kitaplarında eve dair detaylı ve ölçekli
çizimler yer alsa da, tam anlamıyla tüm çizimler okuyucuya aktarılmamakta ve
planlar kitap üzerinden sipariş verilememektedir. Bu bağlamda, ev planlarının
postayla sipariş sistemiyle satılmasına yönelik çıkarılan ilk kitap Palliser firmasının
1876 yılında yayınladığı ‘Palliser’s Model Homes’ kitabı (Şekil 4.26) olmuştur
(Garvin, 1981).
Ahşap Ev Katalogla alışveriş kültürü
ABD’de 19. yüzyıl sonuna doğru, ahşap yapı alanındaki endüstriyel gelişmelerin bir
sonucu olarak prefabrik ahşap ev üreticisi firmalar kurulmaya başlamıştı. 20. yüzyıl
başında ise bu firmalar ürünlerini pazarlamak maksadıyla katalog kitaplar
oluşturmuşlardır. Böylece, 1910’lardan itibaren tüm Amerika’da hakim olan
prefabrik ahşap evlerin kataloglar üzerinden postayla sipariş edildiği sistem ortaya
çıkmıştır (Schweitzer & Davis, 1990). Bu sistemin ülke çapında benimsenip ev
edinme biçimlerinin başlıca yöntemlerinden biri haline gelmesinde, ABD kültüründe
kökleşmiş katalogla sipariş kültürü ve mimari yayın geleneğinin devamı olan
prefabrik ahşap ev kataloglarının etkisi büyüktür.
ABD’nin 20. yüzyıldaki ev inşası faaliyetlerinin büyük çoğunluğunu etkileyen bu
sistemin nasıl bir arka planı olduğunu anlamak için, prefabrik ahşap ev kataloglarının
yanı sıra bu durumun oluşmasını mümkün kılan katalogla alışveriş kültürüne de
bakmak gerekmektedir.
Katalogla alışveriş sisteminin ana unsuru olan katalog kitapların, dünya üzerinde ilk
defa ne zaman çıktığına dair net bir bilgiye ulaşılamasa da, bir matbaacı olan Albus
Pius Manutius’un 1498 yılında Venedik’te kitaplarını tanıtmak için hazırladığı
kataloğun bu işin başlangıcı olduğu kabul edilmektedir (Buijs, 2017). İlk ortaya
çıktığı tarihten sonra katalog kitaplar için bir diğer kırılma noktası ise William
Lucas’ın 1667’de İngiltere’de çıkardığı meyve tohumu katalogları gösterilmektedir.
Bahçe işleriyle uğraşan W. Lucas bu kataloglar sayesinde müşterilerine tohumların
fiyat bilgilerini ulaştırabilmektedir. 16. Yüzyılın başında Avrupa’da ortaya çıkan
katalog kitap kültürünün Amerika’ya gelmesi ve yayılması ise Benjamin Franklin
sayesinde olmuştur. Döneminde gazeteci, akademisyen, politikacı gibi birçok vasıfla
bilinen Benjamin Franklin’in 1744 yılında çıkardığı bilimsel ve akademik kitaplar
kataloğu (Şekil 4.35), Amerika’da yayınlanan ilk katalog olarak bilinmektedir (Buijs,
2017).
Benjamin Franklin’in çalışmalarının ardından katalog kitaplar Amerika’da birçok
farklı iş sahasında kullanılmaya başlanmıştır. Özellikle tarım, kıyafet ve ilaç
sektöründeki firmalar ürünlerini listelemek ve tanıtmak maksadıyla onlarca katalog
yayınlamışlardır. Bu erken dönem katalogların en bilindik örneklerinden biri de,
73
günümüzde hala faaliyet gösteren Tiffany&Co. firmasının 1845’de çıkardığı ‘blue
book’ isimli kataloğudur (Şekil 4.36).
Prefabrik Ahşap Ev Katalogları
ABD’de endüstrileşmeyle birlikte ortaya çıkan prefabrikasyon tekniklerinin
ilerlemesi, ulaşım ağının ve katalogla alışveriş yönteminin yayılması gibi birçok
sürecin sonucunda evler; 1900’lerin başından itibaren büyük oranda prefabrik
yöntemlerle üretilir ve kataloglar üzerinden satılır hale gelmiştir. ‘Postayla sipariş ev’
olarak tanımlanan bu sistemin işlemesini mümkün kılan en önemli araçlardan biri
ise, şüphesiz firmaların prefabrik ahşap ev kataloglarıdır.
İletişim araçlarının zayıf olduğu bir dönemde, prefabrik ahşap ev üretimi yapan
firmaların ürünlerini halka ulaştırmalarını sağlayan bu kataloglar, aynı zamanda
içerikleriyle ABD ev mimarisine dair zengin ve geniş çaplı bir literatür özelliği
taşıması nedeniyle de önem arz etmektedir (Culbertson, 1992).
Bu noktadan hareketle, çalışmanın ana gayesi olan, ABD’de ev varlığının %90 gibi
büyük bir oranda çoğunluğunu oluşturan ahşap evlerin hemen bütün ülkede hakim ev
türü olması ve bugünkü mevcut duruma gelme sürecinin anlaşılması için, prefabrik
ahşap ev kataloglarının en doğru kaynak olduğunu söyleyebiliriz. Bu sebeple bu
bölümde söz konusu kataloglardan bazı örnekler, firmalarıyla birlikte detaylı olarak
incelenecektir.
Ahşap Ev Katalog Ve Planların Gelişimi
Yalnız çalışmanın buraya kadar olan bölümünde, katalog kitapların tarihsel süreç
içerisinde nasıl ortaya çıktığına ve içeriğini oluşturan prefabrik ahşap evlerin nasıl
geliştiğine dair detaylı bilgiye ayrıntısıyla değinilmiş olduğu için doğrudan
örneklerin incelenmesine geçilecektir. Hangi katalogların inceleneceğinin seçilmesi
hususunda ise şöyle bir yöntem izlenmiştir: ‘Postayla sipariş ev’ sektörünün ve
yayın olarak katalog kitaplarının daha iyi anlaşılmasını sağlayacağı düşüncesiyle,
kurucu ve öncü firmalar ve katalogları tercih edilmiştir.
Bu bağlamda, ilk olarak prefabrik ahşap evin yapısal anlamda gelişmesine büyük
katkısı olan ve kataloglar üzerinden ev satışında kurucu firma diyebileceğimiz E.F.
Hodgson firması ve 1908 yılında çıkardığı katalog incelenmiştir. Daha sonra ise,
prefabrik ahşap ev üretiminin ve katalogla sipariş yönteminin profesyonel bir iş
sektörü haline gelmesinde ve yayılmasında baş rolü oynayan Aladdin ve Sears
firmaları, kataloglarıyla beraber tahlil edilmiştir. Bu firmaların detaylı ele alınan
kataloglarının seçiminde, firmaları daha iyi yansıtacağı düşüncesiyle en başarılı
olduğu dönemler tercih edilmiştir. Bu minvalde, analiz edilmek üzere Aladdin’in
1920 yılı kataloğu ve Sears’ın da 1927 yılı kataloğu belirlenmiştir.
4.2.1 E.F. Hodgson firması ve kataloğu
Ahşap Prefabrik Veya hazır kullanım İmalatları
E. F. Hodgson şirketi; prefabrik kümesler, kuluçka makinaları ve bu sahadaki
yardımcı ekipmanların üretimi ve satılması maksadıyla 1892 yılında Amerika’nın
Massachusetts eyaletinde Ernest Franklin Hodgson tarafından kurulmuştur.
Prefabrik, taşınabilir yapılara olan ilgisi ve bu alandaki çalışmaları sayesinde kısa
sürede birçok teknik geliştiren Hodgson, “Wigwarm” adı altında prefabrik ve
kolayca inşa edilebilir kümes hayvanlarına yönelik barınaklar üretmeye başlamıştır.
10 yıl içerisinde hızla büyüyen Hodgson firması birkaç saatte inşa edilebilecek,
vidalı basit bir sistemi olan prefabrik çiftlik veya kır evi diyebileceğimiz birim ev
sistemini de bu dönemde geliştirmiştir (Şekil 4.42). 1900’lerin başlarında orta sınıf
Amerikan aileleri arasında sayfiye, kır evi edinme kültürünün yaygınlaşması sonucu
oluşan prefabrik ahşap ev talebini gören Hodgson, daha önce ürettiği birim ev
sistemini daha da geliştirerek farklı ölçü ve modellerde ev üretebilir hale gelmiş ve
ürünlerini kataloglarla piyasaya sürmeye başlamıştır.
Ahşap Prefabrik Hodgson Firması
Şekil 4.42: Hodgson firması prefabrik ahşap yapı sistemi (E. F. Hodgson Co., 1916)
1906’da içerisinde 6 adet yapının tanıtımının yer aldığı mini-katalog (Şekil 4.43)
yayınlayan firma, ayrıca 1907’de düzenlenen “Jamestown Fuarı” gibi birçok yapı
fuarında geliştirdiği ürünlerle birçok ödüle layık görülmüştür. Ahşap prefabrik ev
satışını postayla sipariş katalog sistemi üzerinden gerçekleştiren ilk firma olan E. F.
Hodgson’ın 1908 yılında yayınladığı “Hodgson Portable Houses” kataloğu ise bu
alandaki ilk kayda değer kataloglardan olması nedeniyle ayrıca önem arz etmektedir
(Schweitzer & Davis, 1990)
79
Şekil 4.43: E. F. Hodgson 1906 kataloğu (Hodgson, Wigwarm Portable Houses, 1906)
E.F. Hodgson firmasının ilk gerçek manada kataloğu diyebileceğimiz “Hodgson
Portable House” kataloğu 1908’de firmanın 16. yılında yayınlanmıştır (Şekil 4.44).
Görsel açıdan yoğun ve çizimden ziyade fotoğrafların kullanıldığı katalog siyah
beyaz renkte yorumlar okuyucuya aktarılmaktadır.
“Wigwarm Taşınabilir Evler” başlıklı iç kapak (Şekil 4.45) ile yayınlanan katalog, E.
F. Hodgson firmasının kuruluşundan sonra fabrikalarının nasıl genişlediği ve
firmanın nasıl büyüdüğü hakkında kısa bir tarihçe ile başlamaktadır. Sonrasında,
1907 yılındaki yapı fuarlarında sergilenen Hodgson yapıları ve bu yapılar hakkındaki
olumlu yorumlarla birlikte alınan ödüller paylaşılmaktadır. Daha sonraki sayfalarda
ise, Boston’da düzenlenen “Mekanik Yapılar”, “Sportsman Show”, “New England”
başlıklı yapı fuarlarında ve Madison Square Garden’da sergilenen yapılar hakkındaki
methedici yorumlar okuyucuya aktarılmaktadır. Özellikle Jamestown yapı fuarında
alınan en iyi yapı ödülü vurgulanmaktadır (Şekil 4.46).
AHŞAP EV DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
Ahşap evin ABD’deki genel serüvenini ele alan bu çalışmada iki aşamalı bir yol
takip edilmiştir. Öncelikle ABD’deki ahşap ev mimarisinin teknik gelişimi, kırılma
noktaları ve özellikle endüstrileşme sürecinde geliştirilen prefabrik ahşap ev
sistemleri incelenmiş; sonrasında ise ahşap ev mimarisinin yaygınlaşmasında etkin
rol oynayan prefabrik ahşap ev katalogları ve bu kataloglara zemin hazırlayan
mimari yayınlar analiz edilmiştir.
Tezin giriş bölümünde çalışmanın amaçları ve sorguladığı noktalar belirtilmişti.
Araştırma sonucunda bu soruların yanıtları şu şekilde verilebilir.
Amerikan ahşap ev mimarisinin kökleri nereye dayanmaktadır? Amerika
kıtasının keşfinden ABD’nin kurulmasına kadarki zaman diliminde ahşap ev
nasıl bir süreç geçirmiştir?
Amerikalı mimarlık tarihçisi Henry Chandlee Forman ABD’de mimarlık tarihinin
başlangıcı olarak 1607’de Virginia bölgesinde İngiltere kolonisi Jamestown’ın
kuruluşu gösterir (Forman, 1946). Buradan hareketle ABD mimarlığının köklerinin
yeni kıtaya yerleşen Avrupalı koloniler olduğu anlaşılmaktadır.Avrupalı kaşifler Amerika’yı keşfetmeden önce kıtada yerel halklar ve mimari
üretimleri bulunmaktaydı. Çoğunlukla toprak ve ahşap malzemeyle yapılarını inşa
eden bu toplulukların göçebe ve yarı-göçebe olanlarında genellikle konik veya kubbe
formunda dairesel planlı çadır vari evler görülmektedir. Kızılderili çadırları ahşap
strüktürlü konik yapıların en bilinen örneğidir. Yerleşik düzene geçmiş olan
topluluklarda ise daha geniş dikdörtgen planlı ahşap strüktürle inşa edilmiş yapılara
rastlanmaktadır. Fakat, Avrupa kolonileri kıtaya yerleşme sürecinde bölgede mevcut
yerel yapım yöntemleri yerine, kendi ülkelerinden aşina oldukları mimari stilleri ve
inşa tekniklerini kullanmayı tercih etmişlerdir. Bu nedenle ABD ev mimarisi
koloniler dönemi mimarlık kültürü ve yapı teknikleri üzerinden gelişmiştir
(McAlester, 2013).
112
Ahşap Evler Ve Kültürel Yansımaları
Amerika’da geniş coğrafyanın ve kültürel çeşitliliğin sonucu olarak çok farklı ev
mimarileri ortaya çıkmasına rağmen, koloniler döneminde siyasi açıdan baskın olan
İngilizlerin kullandığı ahşap iskelet yapı sisteminin ve ev tipolojilerinin ülke
genelinde ağırlıklı olarak kullanıldığı gözlemlenmiştir. Zira Fransa, Hollanda ve
İspanya gibi diğer koloni ülkelerinin taş ve tuğlayla inşa edilen yığma yapı
tekniklerini kullanmaları, ahşabın ham madde olarak daha yaygın ve ekonomik
olduğu Amerika kıtasında bu kültürlerin mimari tarz olarak daha az benimsenmesine
neden olmuştur.
İngiliz kolonileri genellikle lineer planlı ağır ahşap dikmelerin kaplama tahtalarıyla
kaplanmasıyla oluşan iki tipte ev inşa etmişlerdir. Bunlar, iki katlı ve formundan
dolayı I-house (I-ev) olarak anılan evlerle, tek katlı ve bir oda-bir salondan oluşması
nedeniyle hall & parlor denilen evlerdir. Bu evlerin bir oda ve salondan oluşan
mekan organizasyonu diğer kolonilerin evlerini de etkilemiş ve Amerika kıtasında
17. yüzyıl boyunca evler büyük çoğunlukla bu plan şeması çevresinde gelişmiştir.
18. yüzyılın başlarına gelindiğinde, evlerin iç mekanın artırılması için planlarda
genişletme yapılmaya başlanmıştır. Kısa kenarı bir oda genişliğinde olan ve lineer
plana sahip olan I-ev ve Hall & parlor tipi evler, kısa kenarının yarım oda miktarında
genişletilmesiyle Saltbox ve Cape Cod isimleriyle anılmaya başlanmıştır.
Ahşap Ev Planlamalarının Gelişimi
Daha sonraki yıllarda plan düzlemindeki bu genişleme miktarı daha da artırılmış ve 18.
yüzyılın ortalarında lineer formlu evlerin yanı sıra iki oda derinliğinde merkezi planlı
ev tipleri de ortaya çıkmıştır (McAlester, 2013).
Koloniler döneminde ahşap ev yapısal anlamda 3 farklı yöntemle inşa edilmektedir.
Bunlardan ikisi kütük gibi ahşap elemanların yatay veya dikey şekilde birbirine
bitişik nizamda eklemlenmesi ile oluşurken, diğer yöntem ise ahşap iskelet denilen
yapı sistemdir (Kniffen & Glassie, 1966). Bu yapım sistemlerinden ahşap iskelet
sistemin malzeme verimi ve geniş açıklık geçebilme özellikleriyle diğer yöntemlere
nazaran daha çok tercih edildiği görülmektedir.
Ahşap Ev Ahşap İskelet Sistemleri
Bu dönemde kullanılan ahşap iskelet sistemleri temek olarak 2 başlıkla ele alınabilir.
Cruck iskelet sistem ve ağır ahşap iskelet sistem. Cruck iskelet sistem, eğrisel iki
büyük ahşap elemanın birbirine bağlanmasıyla elde edilen çerçeve kirişlere
dayanmaktadır (Watts-Plumpkin, 2013). Ağır ahşap iskelet sistem ise, geniş kesitli
ağır ahşap elemanlardan meydan gelen kolon ve kirişlerin birbirine bağlanmasıyla
oluşmaktadır (Kniffen & Glassie, 1966). Bu sistemde kullanılan geniş hacimli kolon
113
ve kirişler -çivinin yaygın bir şekilde üretilmediği endüstri öncesi dönemdebirbirlerine geçme sistemlerle bağlanmaktadır (McAlester, 2013).
Büyük ahşap elemanların kullanılmasıyla geniş açıklık geçilebilen ağır ahşap iskelet
sistemde duvarlar, temel olarak iki farklı yöntemle inşa edilmektedir. İlk yöntemde
kolonlar arasındaki duvar boşluğuna duvarın taşıyıcı unsuru olması amacıyla ahşap
dikmeler eklenmekte ve bu ahşap dikmeler taş, tuğla, sıva veya ahşap gibi
malzemelerle kaplanmaktadır. İkinci yöntem ise, Türkiye’de kullanılagelen hımış
yapı tekniğine benzerliği ile dikkat çeken Half-timbering yöntemidir. Bu yöntemde
duvarlar ahşap dikmelerin arasının taş, tuğla, kerpiç ve benzeri malzemelerle
doldurulmasıyla oluşturulmaktadır (Perrin, 1961).
Endüstrileşme Sürecinde Ahşap Ev
Endüstrileşme sürecinde Amerika’da ahşap evin yapısını etkileyen başlıca
gelişmeler nelerdir ve ahşap evi yapısal anlamda nasıl etkilemiştir?
1780’lerin sonunda Amerika’daki koloniler ve kolonyal ülkeler arasında yapılan
savaşların ardından Amerika Birleşik Devletleri’nin kurulmasıyla yeni bir dönem
başlamıştır. 20. yüzyılın başlarına kadar devam eden bu yeni dönem, yeni kurulan bir
ülke olarak ABD’nin endüstrileşme sürecini yansıtır. Bu süreçte endüstriyel üretim
tekniklerinin ilerlemesi bir dizi kritik gelişmeyi beraberinde getirmiştir.
19. yüzyılın başlarında buhar gücüyle çalışan makinaların ortaya çıkışıyla çivi ve
ahşap kereste üretimi kolaylaşmış ve genel olarak hammadde fiyatları ucuzlamıştır.
Bu sayede 1830’larda S. Gideon’un endüstrileşmenin ev alanındaki nişanesi olarak
nitelediği daha hafif ve hızlı ev üretimine olanak sağlayan balon çerçeve yapım
sistemi (Balloon frame) geliştirilmiştir. Balon çerçevenin geliştirilmesiyle ABD’de
ahşap ev yapımı, yetişmiş ustaların uyguladığı karmaşık bir zanaat olmaktan çıkıp
basit işçilerin inşa edebildiği bir eyleme dönüşmüştür (Giedion, 1956). Böylece
1840’larda evler çoğunlukla bu sistemle inşa edilir hale gelmiştir (Sturges, 1992).
Bu yıllarda aynı zamanda ahşap evin prefabrik yöntemlerle üretilmesine yönelik
çalışmalar da başlamıştır. 1840’da Jhon Hall of Baltimore firmasının, İngiliz
Manning firmasının sistemini kopyalayarak ürettiği ahşap panel yapı ABD’deki ilk
endüstriyel prefabrik yapı örneklerinden biri olup sonraki üretimlere öncülük etmiştir
(Schweitzer & Davis, 1990). Ahşap evin prefabrik tekniklerle üretilmesine yönelik
en yoğun çalışmaların yapıldığı ve belirli prefabrik yöntemlerin geliştirildiği dönem
ise 1860 -1890 yılları arasıdır (Darnall, 1972).
114
Ahşap Ev Ve Endüstriyel Gelişimi
Endüstrileşmeyle sürecindeki en önemli gelişmelerden bir diğeri ise 1860’larda ülke
çapında yayılan demiryollarının tamamlanmasıdır. Demiryolu ağının gelişmesiyle
ülke genelinde ürünlerin ulaşımı kolayca yapılabilir hale gelmiş ve bu sayede
kargoyla gönderilebilen prefabrik ahşap evlerin pazarı genişlemiştir.
20. yüzyıl başında ABD’de birçok sektörde olduğu gibi prefabrik ahşap ev
endüstrisinde de bir standartlaşma süreci başlamıştır. Aladdin ve Sears gibi sektörün
büyük firmalarının kendi üretimlerinin verimini artırmak için yaptığı standartlaşma
çalışmaları, hükümet birimlerini de bu noktada teşvik etmiş ve Ulusal Standartlar
Bürosu (NBS) ve Orman Ürünleri Laboratuvarı (FPL) gibi devlet kurumları
kurulmuştur. Uzun test ve araştırma dönemlerinin ardından 1920 ve 30’lu yıllarda bu
kurumların yayınladığı raporlarla ahşap ev standartları belirlenmeye başlamıştır.
Bu süreçte ayrıca plywood gibi ahşap levha yapı malzemeleri ve platform çerçeve
yapım sistemi (western light frame) geliştirilmiştir.Balon çerçeve sistemin malzeme verimi ve strüktürel açıdan iyileştirilmiş hali denilebilecek platform çerçeve sistem
ve yeni ahşap levha yapı malzemeleri ahşap evin standartlaşma sürecinde etkili
olmuştur. II. Dünya savaşından sonra Amerikan ahşap evleri büyük oranda platform
çerçeve sistemle inşa edilir hale gelmiştir (Monteyne, 2004).
Prefabrik ahşap evler nasıl yaygın bir şekilde satılır hale gelmiştir? Bu sektörde
öne çıkan firmalar hangileridir ve sektöre etkileri nelerdir?
20. yüzyılın başlarına gelindiğinde ABD’de büyük bir nüfus artışı yaşanmıştır.
Sadece 1890-1910 yılları arasında Amerikan nüfusu %50 oranında artmış ve
neredeyse iki katına çıkan nüfusun acil konut talebine cevap verebilecek bir çözüm
ihtiyacı ortaya çıkmıştır. 1900’lerin başlarında oluşan bu konut ihtiyacının kısa
sürede ve uygun maliyetlerle karşılanması noktasında ise prefabrikasyon önem
kazanmıştır. Yüksek oranlardaki ev talebi, bir pazar oluşturmuş ve bu talebi
değerlendirerek yatırım yapmak isteyen birçok firma kurulmaya başlamıştır.
Bu anlamda ilk faaliyet gösteren firma 1892 yılında kurulan E. F. Hodgson olmuştur.
Daha sonrasında Aladdin, Gordon-Van Tine, Montgomery Ward, Sterling ve Sears
gibi birçok firma bu sürece dahil olmuştur.
20. yüzyıla gelindiğinde piyasaya giren büyük endüstriyel firmalar; parti üretim,
kargolama ve inşa bağlamlarında maliyet ve verimliliği göz önünde bulundurarak
farklı prefabrikasyon sistemleri geliştirmiştir. Bunun sonucunda, ahşap evin
prefabrikasyonu temel olarak 3 farklı yöntemle yapılır hale gelmiştir. Bunlar precut
(ön kesimli), panel ve modüler olarak sıralanabilir. Ancak 20. yüzyılda prefabrik ev
üreticisi firmalar çoğunlukla precut ve panel yöntemi kullanmayı tercih etmişlerdir.
Precut yapım yönteminde; evlerin ahşap dikme, kiriş, döşeme ve kaplama tahtaları
gibi tüm parçaları fabrikada gereken ölçülerde kesilmekte olup, sahada yerine monte
edilmek üzere hazırlanmaktadır. Bu sistemin geleneksel inşa sistemine göre çok fazla
bir artısı yokmuş gibi bir algı oluşabilmesine karşın, yöntemin birçok avantajı
mevcuttur. Malzemelerin verimli kullanılması, sahadaki kesim işçiliğinden
kurtularak hem zaman hem maliyet tasarrufu sağlanması ve hazır planlar sayesinde
mimarlık ücretinin ödenmeyişi bu avantajların bazılarını oluşturmaktadır.
Ahşap Ev Panel Duvar Sistemleri
Panel yöntemde ise; duvar, döşeme ve çatı gibi evin daha büyük bölümleri standart
ölçülerdeki panellerin birbirine eklemlenmesiyle oluşturulmaktadır. Bu sistemde
kullanılan paneller, çiviyle veya çivi kullanılmadan firmaların özel patentli vidalama
çözümleriyle birbirine bağlanabilmektedir. Böylece evler, kısa sürede ve özel bir
beceri gerekmeksizin sökülüp tekrar inşa edilebilmektedir (Schweitzer & Davis,
1990).
Bu yöntemlerle üretilen prefabrik ahşap evler, ABD’de 19. yüzyılın sonlarında
gelişen katalogla alışveriş kültürünün ev endüstrisine yansıması olan ‘postayla sipariş
ev’ sistemi ile pazara sürülmüştür. Evlerin kataloglar üzerinden siparişle satıldığı
postayla sipariş ev sistemi, büyük çoğunluğu şehir merkezlerinden uzak kırsal
bölgelerde yaşayan halkın evlere ulaşımını kolaylaştırmıştır. Bu sayede, prefabrik
ahşap evler ABD’de yaygın hale gelmiştir.
Ahşap Ev Gelişim Alaaddin Ve Sears Firmaları
Prefabrik ahşap ev üreticisi firmaların en başarılı olanları ise Aladdin ve Sears
firmalarıdır. Prefabrik ahşap ev üretimi için geliştirdiği standartlar, profesyonel
yönetim anlayışı ve etkili pazarlama stratejisiyle Aladdin firması sektörün
gelişmesine büyük katkı sağlamıştır. I. Dünya savaşı yıllarında Dupont gibi büyük
firmalara işçi kentler kurmasıyla hızla büyüyen Aladdin, üretimini durdurduğu 1982
yılına kadar 100.000 civarında ev satışında bulunarak sektörde en fazla ev satışı
yapan firmaların başında gelmektedir. Sears firması ise katalogla alışveriş işindeki
başarısını prefabrik ahşap ev alanında da sergilemiştir. Müşterilerine sunduğu geniş
ev tasarımı yelpazesi ve finansal yardım paketleri sayesinde 32 yıl gibi kısa bir
sürede 450 farklı modelde toplamda 100.000’e yakın ev satmıştır.
116 İzmir Ahşap Ev
Prefabrik ahşap ev katalogları nasıl ortaya çıkmıştır ve içeriğini ne
oluşturmaktadır?
Prefabrik ahşap ev katalogları yaklaşık yüzyıllık bir mimari yayın geleneğinin
devamını teşkil etmektedir. ABD’nin bağımsızlığını ilan etmesini takip eden ilk
yıllarda ortaya çıkan yapı ustası el kitapları ve devamında yayınlanan mimari üslup
kitapları bu yayın geleneğinin ilk basamaklarını oluşturur. Bu kitaplar, yeni kurulan
bir ülke olması nedeniyle fiziki ve kültürel anlamda inşa sürecinde olan ABD’de
evlerin nasıl inşa edileceği meselesinde önemli bir rol oynamıştır. İzmir Ahşap Ev
Yapı ustası el kitaplarının ilk örneği Asher Benjamin’in ‘Country Builder’s
Asisstant’ (1797) kitabıdır. El kitapları yapıyı bütüncül olarak ele alan bir
yaklaşımdan ziyade farklı stillerdeki kapı, pencere, pervaz gibi yapı elemanlarının
detaylarına odaklanmaktadır. Bu sebeple yapı ustaları için stillere dair bir görsel
katalog ve karmaşık formları nasıl üreteceklerini gösteren bir kılavuz işlevi
görmektedir. İzmir Ahşap Ev
Ahşap Ev Mimari Model Katalogları
İkinci tür olarak ele alabileceğimiz mimari üslup kitaplarının ilk örneklerini
1830’larda görmekteyiz. Bu kitapların ana içeriğini ABD’nin geniş mimari üslup
havuzunda bulunan çok farklı stillerde tasarlanan evlere dair çizim, görselleştirme ve
açıklayıcı kılavuz metinler oluşturmaktadır. Ülke çapında müşterek mimari stillerin
yayılmasında önemli rol oynayan bu kitapların ortaya çıkmasında; eğitimsiz yapı
ustaları, öğrenciler ve ev sahibi olmak isteyen halkın mimari görgüsünü arttırmak,
ülke çapında belirli bir üslup birliği ve mimari kaliteyi yakalamak gibi motivasyonlar
etkili olmuştur (Culbertson, 1992). İzmir Ahşap Ev
1860’lı yıllarda ise ülkenin içinde bulunduğu ekonomik ve fiziki koşullar gereği
evlerini kendi imkanlarıyla inşa etmek durumunda kalan halkın, mimari ev planlarına
düşük fiyatlarla ulaşmalarını sağlayan ev plan kitapları ortaya çıkmıştır. Örneğin,
tezde incelenen Palliser’s American Cottage Homes (1878) kitabında ev planları
5$ gibi çok uygun bir fiyata satın alınabilmektedir. Palliser’in kitabında da olduğu
gibi ev planı kitaplarında ev modelleri planlarının yanı sıra inşaat maliyeti ve evi
tanıtan kısa açıklamalarla sunulmaktadır. Bu kitaplar daha sonraları prefabrik ahşap
ev satışı yapan firmaların kataloglarının oluşturulmasına temel teşkil etmiştir.
117 İzmir Ahşap Ev
Prefabrik ahşap ev firmaları ve katalogları
Prefabrik ahşap ev katalogları, ABD’deki ahşap ev sektörü alanında yapılacak
incelemeler için en elverişli kaynak niteliğindedir. Bu sebeple, bu çalışmada
prefabrik ev sektörünün kurucu ve lider firmalarının yayımladığı kataloglardan 3
örnek seçilerek detaylı incelemeye tabi tutulmuştur. Bu kataloglar, prefabrik ahşap
ev endüstrisinin seyrinin kapsamlı bir şekilde anlaşılabilmesi için farklı dönemlerden
seçilmiştir.
Katalog incelemelerinde; ilk olarak firmaların tarihçeleri, prefabrik ahşap üretim
teknikleri ve ahşap ev sektörüne katkıları ele alınmıştır. Devamında katalogların
biçimsel özellikleri ve pazarlama stratejileri, ev modelleri, fiyat bilgileri gibi
içerikleri aktarılarak ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir.
Öncelikle bu sektörde ilk faaliyet gösteren E. F. Hodgson firmasının ‘Hodgson
Portable House’ (1908) kataloğu ele alınmıştır. Bu katalog Hodgson firmasının ciddi
manadaki ilk kataloğudur. Katalog hakkında genel bir değerlendirme yapılacak
olursa, yapıların strüktürel bağlamda detaylı anlatımı, farklı kombinasyon
seçenekleri ve detaylı fiyatlandırma dikkati çekmektedir.Tüm birimlerin standart ölçülerde ve belirli modellerde üretildiği birim yapı sisteminde, fiyatlar da boyutlara
ve eklere göre kademeli olarak standartlaştırılmış şekilde sunulmaktadır. Böylece
müşteri; ihtiyaç duyduğu hacimsel boyut, beğeni ve ekonomi bağlamlarında kendine
en uygun olan kombinasyonu oluşturabilmektedir. İzmir Ahşap Ev
Bu katalogun bir başka öne çıkan özelliği ise, müşterileri ikna etmek amacıyla çok
sayıda yapı fotoğrafı ve kullanıcı yorumlarına yer vermesidir. Örneğin her
mevsimde, ülkenin farklı bölgelerinden yapılar seçilmiş ve bu yapılar kullanıcıların
memnuniyetini belirten yorumlarla ve fotograflarla sunularak müşteri cezbedilmeye
çalışılmıştır. İzmir Ahşap Ev
Sonrasında bu sektörün lider firmalarından olan Aladdin firmasının ‘Aladdin Homes’
(1920) kataloğu incelenmiştir. Katalog firmanın pazarlama alanındaki başarısını ve
kurumsal anlamdaki profesyonelliğini yansıtır niteliktedir. Yapılarında kullandığı
ready-cut yapım yöntemi detaylı olarak tanıtılmakta ve ikna edici bir şekilde
avantajları sunulmaktadır. Örneğin, kataloğun ilk sayfalarında geleneksel yapı
sisteminde ziyan olan ahşap oranının %18 olduğu ve firmanın yöntemleriyle bu
oranın %2 civarına düşürüldüğü belirtilmektedir.
118 İzmir Ahşap Ev
Ahşap Ev Katalogları Değerlendirmeleri
Katalogda toplam 72 ev modeli yer almaktadır. Venüs, Boulevard gibi dikkat çekici
isimler verilen ev modellerinin tanıtımı renkli görseller ve mimari planlarının yanı
sıra kesit-perspektif plan çizimleriyle yapılmaktadır.
Son olarak katalogla sipariş kültürünün en popüler firması olan Sears firmasının
‘Honor Built Modern Homes’ (1928) kataloğu analiz edilmiştir. Ev modellerinin
müşterilerin ekonomik düzeyine göre 3 farklı segmentte sunulduğu bu katalogda
toplamda 86 model yer almaktadır.
Bu katalogda, evlerinin satın alınması halinde toplamda 100 ile 1000 dolar arasında
tasarruf edilebileceğini iddia eden Sears, bunun yanı sıra müşterilerinin elde edeceği
kazanımları da beş maddede özetlemiştir. Bu kazanımlar; mimarlık ücreti
ödememek, test edilmemiş planların getirebileceği risklere maruz kalmamak, yapı
için gerekli ekstra malzemelerin temin edilmesi için uğraşmamak, kötü işçilik ve
hatalı inşaatlardan kurtulmak ve genel manada zaman ve para açısından tasarruf
etmek şeklinde sıralanmaktadır. İzmir Ahşap Ev
Müşterilerine birbirinden farklı çok sayıda ev modeli sunmasının yanı sıra ev
planlarına müdahale hakkı da tanıyan Sears, bu sayede prefabrik ahşap evlerin tek tip
değil kişiye özgün, kaliteli ve şahsiyet sahibi evler olduğunu vurgulamaktadır.
ABD’nin prefabrik ahşap ev tecrübesinden neler çıkarılabilir?
ABD’de ahşap evin genel serüveninin ve prefabrikasyon sürecinin incelendiği bu tez
çalışmasının sonucunda elde edilen çıkarımları şu şekilde özetlemek mümkündür:
• ABD yüzlerce yıllık ahşap ev geleneğini endüstrileşme döneminde çağa
uygun olarak sürdürmüştür. Konut yapımında bulunduğu coğrafyada zengin
hammadde kaynağı olan ahşap malzemeyi tercih etmesi ülke ekonomisi
bağlamında avantaj sağlamıştır. İzmir Ahşap Ev
• ABD’de ahşap ev yapım yöntemleri endüstriyel üretim sistemlerine uygun
hale getirilmiştir. Bu bağlamda kolay ve hızlı inşa edilebilen balon çerçeve
sistem ve platform çerçeve sistem geliştirilmiştir. Ayrıca, malzemelerin
verimli kullanıldığı bu sistemlerle evler uygun maliyetle üretilebilir ve
nakledilebilir hale gelmiştir. İzmir Ahşap Ev
• ABD’de ahşap doğrama, levha, duvar dikmeleri gibi yapı elemanları ve
keresteler için standart ölçüler belirlenmiştir. Bunun yanı sıra ahşap ev
yapımı için yönetmelikler düzenlenmiştir. Belirlenen bu standartlar mimari
119
anlamda bir dil birliği sağlamakla birlikte, güvenilir ve kaliteli bir üretimi
beraberinde getirmiştir. Böylece hızlı ve seri üretime olanak sağlanmıştır.
Ahşap Ev Seri Üretimi
• Prefabrik ahşap evlerin tek tip, kalitesiz ve gecekondu vari yapılar olduğuna
dair toplumsal algı; firmaların çok farklı üsluplarda geniş tasarım
yelpazesiyle ve yüksek kalitede ürettikleri evlerle aşılmıştır.
• ABD’de prefabrik ahşap ev firmaları, halkın alışveriş kültürünü konut
sektörüne taşıyarak ürettikleri evleri kataloglar vasıtasıyla pazarlamış ve
satmıştır. Postayla sipariş ev olarak adlandırılan bu sistem sayesinde ABD’de
20. yüzyılda prefabrik ahşap evler yaygınlaşmıştır.
Bütün bunlardan sonra gelecekteki çalışmalara katkı sağlamak amacıyla, ABD’de
ahşap evin II. Dünya savaşından sonraki sürecine ve günümüzdeki durumuna dair
kısa bir değerlendirme yapmak anlamlıdır. İzmir Ahşap Ev
1929’da gerçekleşen büyük ekonomik kriz ABD’de inşaat sektörünü oldukça
etkilemiş ve kriz sonrasında konut üretimi ciddi oranda düşüş göstermiştir. 1925’te
yılda yaklaşık 900000 konut üretilirken 1933’te bu rakam 100000 civarında
seyretmiştir (Tucker, 2010). Bunun yanı sıra ev satışlarında kredi yardımları sunan
firmalar, ekonomik krizin ardından müşterilerinin ödeme yapamaması nedeniyle
ciddi finansal sıkıntılar yaşamaya başlamıştır. Hem ev talebinin ülke çapında aşırı
derecede düşmesi hem de finansal problemler katalogla prefabrik ahşap ev satışı
yapan firmaların üretimlerini düşürmesine ve çoğunun II. Dünya Savaşından önce
kapanmasına yol açmıştır. Aladdin ve Sterling gibi birkaç firma ise 1970-80’lere
kadar senede 50-200 adet gibi çok az sayıda ev satışı yaparak faaliyetlerini
sürdürmüştür. İzmir Ahşap Ev
Ahşap Ev Satışı Geliştirme Yöntemleri
Postayla sipariş ev sistemiyle prefabrik ahşap ev satışı yapan firmalar kısa
ömürlerine rağmen ahşap evin endüstriyel yapım teknikleri açısından gelişmesine,
ahşap yapı sistemlerinin, yapı elemanlarının standartlaşmasına ve nihai olarak ahşap
evin yaygın olarak kullanılmasına olanak sağlamıştır. Firmaların başlattığı bu süreç
hükümet birimlerinin dahil olmasıyla ABD’de bugün oturmuş olan ahşap yapı
sektörünün temelini atmıştır. İzmir Ahşap Ev
II. Dünya savaşının ardından meydana gelen kırdan kente göç hareketi ve ekonomik
gelişmelerle birlikte ABD’de hızlı bir kentleşme süreci başlamıştır. 1940’da %45,8
olan kent nüfusu 1970’de %68,6’ya, 2010’da da %83,7 ulaşmıştır (Wiese, 2017).
120
Savaş sonrası dönemde prefabrik ahşap ev üreticisi firmaların çoğunun yukarıda
anlatılan nedenlerle kapanmış olması ve nüfusun kent merkezlerine kaymasının
getirdiği ürünlere ulaşım kolaylığı sebepleriyle, postayla sipariş ev sistemi ABD
konut sektöründeki etkin rolünü kaybetmiştir. Ancak, ahşap ev sektörünün oturmuş
ve yaygınlaşmış olması sayesinde evler büyük oranda ahşap yapım sistemleriyle inşa
edilmeye devam etmektedir.
ABD’de nüfus yoğunluğunun kırsaldan kente doğru kaymasına rağmen günümüzde
halen evlerin büyük çoğunluğu bir-iki katlı ve ahşap yapım sistemleriyle inşa
edilmektedir. 1940’da % 71,2 olan bir-iki katlı evlerin oranı 1970’de % 69,1 ve
2010’da da % 77,6 olarak seyretmiştir (U.S. Census Bureau, 1995). Dört kata kadar
olan konut yapılarının çoğunun ahşap taşıyıcı sistemlerle inşa edildiği ABD’de 2010
yılında yapımına başlanan evlerin yaklaşık %89’u ahşap çerçeve sistemlerle inşa
edilmiştir (bkz. Tablo 2.1).Sonuç olarak, 20. yüzyıl başında postayla sipariş ev sistemiyle prefabrik ahşap ev
satışı yapan firmalar, ABD’de ahşap evin her türlü sahada gelişip kapsamlı bir sektör
haline gelmesini sağlamış; hükümet birimlerinin de desteklediği bu süreç sonucunda
II. Dünya savaşı sonrası postayla sipariş ev sisteminin etkinliğini yitirmesine
rağmen, insanların hazır ahşap yapı elemanlarını kolayca temin edip kendi projeleri
doğrultusunda evlerini uygun maliyetle yaptırabileceği bir düzen oluşmuştur.
Böylece ABD’de evlerin çok yüksek oranlarda ahşapla inşa edilme geleneği
günümüze kadar gelmiş ve bugün de halen devam etmektedir. İzmir Ahşap Ev
121
KAYNAKLAR
Aladdin Co. (1918). Aladdin Plan of Industrial Housing. Bay City: Aladdin Co.
Aladdin Co. (1920). Aladdin Readi-cut Houses, Aladdin Homes. Bay City: Aladdin
Company.
Bemis, A. F. (1936). The Evolving House Volume 3 Rational Design.
MASSACHUSETTS: The Technology Press.
Bemis, A. F., & Burchard, J. E. (1936). Evolving Houses: Rational Design.
Massachusetts: Technology Press, Massachusetts institute of technology.
Benjamin, A. (1797). Country Builder’s Assistant. Massachusetts: Thomas Dickman,
Applewood Books.
Boorstin, D. J. (1973). The Americans: The Democratic Experience. New York:
Vintage Books.
Brumbaugh, R. I. (1942). The American House in the Victorian Period. Journal of
the American Society of Architectural Historians, Vol. 2, No. 1, 27-30.
Buijs, J. (2017, Temmuz 4). A Visiul History of the Catalog. Publitas:
https://www.publitas.com/blog/a-visual-history-of-the-catalog/ adresinden
alındı
Burnham, K. (1951). The Prefabrication of Houses. (B. Kelly, Dü.) New York:
Technology Press.
Cavanagh, T. (1997). Balloon Houses: The Original Aspects of Conventional
Wood-Frame Construction Re- Examined. Journal of Architectural
Education (1984-), Vol. 51, No. 1, 5-15.
Cherry, R. (2008). Catalog: The Illustrated History of Mail Order Shopping . New
York: Princeton Architectural Press.
122
Clement, W. W. (2014). Standardization in the Lumber Industry: Trade Journals,
Builder’s Guides and the American Home. Pennsylvania: University of
İzmir Ahşap Ev için doğru adresin Okatanlar kerestecilik olduğunu söyleyebiliriz.